Paragraaf Weerstandsvermogen en risicobeheersing

De paragraaf Weerstandsvermogen en risicobeheersing geeft inzicht in de mate waarin we in staat zijn om (grote) risico’s of samenloop van risico’s op te vangen. 

De paragraaf Weerstandsvermogen en risicobeheersing bestaat uit drie onderdelen:

1. Een berekening van de beschikbare middelen om risico's op te vangen, de zogenaamde beschikbare weerstandscapaciteit.
2. Een inventarisatie van de financiële risico's die de gemeente loopt, de zogenaamde benodigde weerstandscapaciteit.
3. Een beeld van de financiële positie van de gemeente, weergegeven aan de hand van een verzameling ratio's.

Er is meer aandacht besteed aan de inventarisatie van de beschikbare en benodigde weerstandscapaciteit. Bij de risico-inventarisatie moet aangetekend worden dat dit een doorlopend proces is waarbij onzekerheid een kernbegrip is. Het gaat om inschattingen van situaties die zich mogelijk in de toekomst kunnen voordoen.

Naast een indicatie van de financiële omvang van die risico’s en onze mogelijkheden om die op te vangen is de inventarisatie ook van belang voor het versterken van het risico-bewustzijn van de organisatie.

De weerstandscapaciteit is het totaal aan middelen dat we kunnen inzetten om de financiële gevolgen van voorkomende risico’s op te vangen zodra die zich voordoen. Bij het samenstellen van deze paragraaf is van de reserves, veruit de belangrijkste bron van de weerstandscapaciteit, opnieuw beoordeeld of deze als onderdeel van de weerstandscapaciteit benoemd moeten en kunnen worden. 

Volgens de begroting 2026 heeft de gemeente Nieuwkoop op 31 december 2026 een weerstandscapaciteit van € 18.325 mln.

De risico-inventarisatie bevat risico's die financieel gekwantificeerd kunnen worden. Om een beeld te geven van de aard en de omvang van de risico's zijn hieronder de grootste risico's kort omschreven. Het gaat om risico's die financiële gevolgen kunnen hebben van meer dan € 50.000.

Bij de risico-inventarisatie is een begin gemaakt met een meer gestructureerde wijze van kijken naar risico’s. Daarbij is ook meer aandacht voor beheersmaatregelen en de kans dat bepaalde risico’s zich gaan voordoen. Ook besteden we aandacht aan risico’s die niet primair financieel van aard zijn. 

De ratio weerstandsvermogen, ook wel de weerstandsratio genoemd, wordt als volgt berekend:

Ratio weerstandsvermogen = Beschikbare weerstandscapaciteit / Benodigde weerstandscapaciteit

Op basis van het voorgaande is de actuele weerstandsratio van onze gemeente:

Ratio weerstandsvermogen = 18.325.000 / 8.155.000 = 2,25

Waarderingstabel weerstandsvermogen (bron: Nederlands Adviesbureau Risicomanagement)

Volgens de waarderingstabel plaatst een ratio van 2,25 de gemeente Nieuwkoop in de categorie A 
Uitstekend.

Met de weerstandsratio is nog lang niet alles gezegd over de financiële positie in brede zin. Om daarvan een beeld te krijgen kunnen we een aantal andere ratio's raadplegen. Het BBV schrijft voor dat doel de volgende ratio's voor.

Het verloop van de ratio's ontwikkelt zich naarmate de gemeente zich financieel ontwikkelt. Ieder besluit met financiële gevolgen verandert iets aan de (toekomstige) financiële positie van de gemeente en dus ook aan een ratio die daar uitdrukking aan geeft. De ratio’s zijn berekend met het door de provincie beschikbaar gestelde Rekenmodel financiële kengetallen. Het BBV schrijft de hieronder beschreven ratio's voor.

Netto schuldquote
De netto schuldquote zegt iets over de mate waarin het inkomen van de gemeente toereikend is om aan de schuldverplichtingen te voldoen. De netto schuldquote is een percentage dat tot stand komt door het totale vreemde vermogen te delen door de totale baten uit de gemeentelijke exploitatie. Bij een netto schuldquote hoger dan 130% is sprake van een hoge schuld. Onder de 100% is sprake van een gemiddelde tot lage schuld.

De stijgende de schuldquote is een gevolg van de  financieringsbehoefte / het investeringsprogramma o.a. vanuit het coalitie akkoord.

Netto schuldquote gecorrigeerd voor alle verstrekte leningen
Bij de 'Netto Schuldquote Gecorrigeerd Voor Alle Verstrekte Leningen' wordt het vreemde vermogen verminderd met de doorgeleende gelden (leningen van de gemeente aan derden). De begrote netto schuldquote gecorrigeerd voor verstrekte leningen wijkt nauwelijks af van de netto schuldquote wanneer er sprake is van weinig doorgeleende gelden. 

Solvabiliteitsratio
De solvabiliteitsratio geeft weer in hoeverre het totaal van de activa is gefinancierd met eigen middelen. De ratio wordt berekend door het Eigen Vermogen te delen door het totale vermogen. De begrote solvabiliteitsratio aan het einde van 2026 bedraagt 50,37% en voldoet aan het bij de begroting 2016 door de raad genomen besluit dat deze meer dan 40% moet bedragen. Door het ambitieuze investeringsvolume komt de solvabiliteitsratio vanaf 2028 onder 40%.

Grondexploitatie
Deze indicator geeft de relatieve hoogte van de voorraad bouwgrond en het onderhanden werk (de grondpositie) in de grondexploitaties aan. De waarde van de grondpositie wordt gedeeld door de totale baten uit de gemeentelijke exploitatie. Hoe groter de grondpositie in verhouding tot de totale gemeentelijke baten, hoe groter het verhoudingsgewijze risico dat de gemeente loopt in de grexen. De begrote ratio grondexploitatie aan het einde van 2026 bedraagt -10,04% vanwege een negatieve waarde van grondexploitaties.

Structurele exploitatieruimte
Het financiële kengetal ’structurele exploitatieruimte’ geeft aan hoe groot de structurele vrije ruimte binnen de begroting is, afgezet tegen de inkomsten. Als norm voor gezond begrotingsevenwicht kan 0,6% van de algemene dekkingsmiddelen gehanteerd worden. Deze norm is gebaseerd op de vuistregel die bij art.12- gemeenten gehanteerd wordt voor de bepaling van de ruimte in de begroting om structurele tegenvallers op te vangen. We zetten de structurele ratio af tegen de hiervoor genoemde 0,6%. In 2026 bedraagt de begrote structurele exploitatieruimte 2,23%, maar daalt naar -0,18% in 2029. De dalende uitkering uit het gemeentefonds en de stijgende rentekosten zijn hiervan de belangrijkste oorzaken.

Belastingcapaciteit 
De ruimte die een gemeente heeft om de belastingen te verhogen wordt vaak gerelateerd aan de totale woonlasten. Het COELO (Centrum voor Onderzoek van de Economie van de Lagere Overheden) publiceert deze lasten ieder jaar in de Atlas van de lokale lasten. Tot de woonlasten behoren de OZB, de rioolheffing en de afvalstoffenheffing. De belastingcapaciteit wordt berekend door de totale woonlasten van een meerpersoonshuishouden te vergelijken met het landelijk gemiddelde in het voorgaande jaar en de uitkomst uit te drukken in een percentage. Uit de berekening blijkt dat in 2026 de belastingcapaciteit 115,86% is. Dat betekent dat in Nieuwkoop de belastingdruk 15,86% boven het landelijk gemiddelde ligt. In de jaarrekening 2024 was dit 15,59%.

Kengetallen in samenhang
De verschillende financiële indicatoren en kengetallen geven in samenhang een beeld van de financiële positie van onze gemeente. Ons beleid is erop gericht te voorkomen dat de financiële positie verslechtert en Nieuwkoop in een situatie komt waarin beleidsinhoudelijke concessies (bezuinigingen) noodzakelijk zijn. Dat beleid krijgt vorm in het streven naar voldoende structurele ruimte in de exploitatie, een gezonde schuldpositie en solvabiliteit, en een verstandige omgang met het eigen vermogen en de grondexploitaties.

Op dit moment, zomer 2025, zien we binnen de termijn van de meerjarenbegroting een verslechtering van de solvabiliteit en ook andere kengetallen ontwikkelen zich negatief. Dit is deels het natuurlijke gevolg van (voorgenomen) investeringen die in het belang zijn van de Nieuwkoopse samenleving. Daarnaast ondervinden we de gevolgen van niet beïnvloedbare ontwikkelingen zoals de daling van de uitkering uit het gemeentefonds, de toegenomen inflatie en de gestegen rente.